Srbija se prema brojnim izvorima svrstava  u vodeće zemlje u svetu i u Evropi po procentualnom učešću onlajn radne snage u odnosu na ukupan broj stanovnika, i u odnosu na ukupnu radnu snagu u zemlji. Ovakve karakteristike čine Srbiju veoma interesantnom članicom globalne zajednice digitalnih radnika, a u isto vreme nameću potrebu za proučavanjem ovog fenomena u okvirima nacionalne ekonomije.

Nulto merenje aktivnosti gig radnika iz Srbije sprovedeno je u decembru 2019. godine i predstavlja polaznu tačku za praćenje dinamike promena na Upwork platformi u redovnom dvomesečnom intervalu. U drugom talasu merenja u februaru 2020. godine, neposredno pre izbijanja pandemije COVID 19,  utvrđeno je da je za samo dva meseca broj aktivnih gig radnika porastao za preko 20%.

Na grafiku je prikazana promena po regionima u merenom periodu, iz koga se vidi da je najveći prirast zabeležen u Beogradskom regionu odnosno Gradu Beogradu, sa tendencijom daljeg utvrđivanja dominantne pozicije. Najmanji prirast je zabeležen u regionu Šumadije i Zapadne Srbije.

Na sledećim graficima je prikazana raspodela gig radnika po upravnim okruzima Republike Srbije. Uočljiva je koncentracija gig radnika u tri od 24 upravna okruga: Gradu Beogradu, Južnobačkom i Nišavskom, u kojima živi i radi više od 2/3 gig radnika. To je posledica pre svega gušće naseljenosti ovih okruga, kao i činjenica da se u njima nalaze i najveći gradovi u Srbiji koji su i najznačajniji univerzitetski centri u Srbiji. U posmatranom periodu, kao što je i očekivano, nije bilo velike promene u koncentraciji gig radnika po upravnim okruzima.

Grafici prikazuju raspodelu gig radnika u Republici Srbiji po profesijama po OLI klasifikaciji. Na nivou Republike Srbije dominiraju kreativne usluge i multimedija, a na drugom mestu razvoj softvera. Dve trećine gig radnika u Srbiji radi poslove iz ove dve oblasti, što predstavlja veliki potencijal Srbije u izgradnji ekonomije zasnovane na znanju. U odnosu na globalne trendove Srbija beleži procentualno veću zastupljenost gig radnika u oblasti kreativnih usluga i multimedija sa 2/5 u odnosu na 1/3 učešća gig radnika globalno.

Kada se analizira poreklo gig radnika prema OLI profesijama, uočava se da u svim profesijama gig radnici dominantno potiču iz regiona Grad Beograd, i da za pojedine profesije čak više od polovine gig radnika dolazi iz ovog regiona. To je slučaj sa gig radnicima u oblasti profesionalnih usluga gde 51 % gig radnika skoncentrisan u Gradu Beogradu. Najmanja dominacija Grada Beograda  – iako i dalje  visoka – je u oblasti razvoja softvera (u decembru 2019) i iz oblasti administrativnih usluga i unosa podataka (februar 2020).

Najstabilniji trendovi su primećeni u Vojvodini, gde su gig radnici u svim profesijama ravnomerno raspoređeni, i čine u proseku gotovo 30% radne snage u Srbiji u svakoj od profesija. Region u kome najviše varira zastupljenost gig radnika je Šumadija i Zapadna Srbija gde je u gotovo u svim profesijama zabeležen relativni pad učešća gig radnika između decembra i februara. Taj pad je bio najizraženiji u oblasti profesionalnih usluga, dok je skromni rast jedino zabeležen u oblasti pisanja i prevođenja.  Ovakvi trendovi su posledica relativno malog broja radnika u ovom regionu, kao i slabije dinamike uključivanja novih radnika na tržište.

Na graficima je predstavljena disperzija gig radnika po profesijama u okviru svakog regiona u dvomesečnoj dinamici. Kada detaljno analiziramo podatke, uočava se relativno slična raspodela profesija u okviru svakog regiona kao i da se kreativne usluge i multimedija, i razvoj softvera izdvajaju kao ključne oblasti. Takođe, uočava se da su ove dve profesije u analiziranom dvomesečnom periodu ostvarile rast i u apsolutnom iznosu ali i relativno, jer je njihov udeo porastao u odnosu na druge profesije.  Ovi podaci pokazuju da globalno tržište i trendovi utiču na učešće radne snage po profesijama u svim regionima bez obzira na njihove lokalne  karakteristike.

Rezultati ovog istraživanja pokazuju da su dva od tri gig radnika u Srbiji muškarci, što ukazuje da je digitalni rad  još uvek dominantno muška profesija.  Slična je situacija i na globalnom nivou gde je učešće žena u frilenserskoj radnoj snazi početkom 2020 bilo 24%. Bez obzira, može se reći da Srbija prema odnosu broja žena i muškaraca u ovoj oblasti spada u naprednije zemlje sveta sa učešćem žena od 32.4% u decembru 2019. odnosno 31.8% u februaru 2020.

Kada se analizira disperzija gig radnika po polu i profesiji, uočava se neravnomerna raspodela, odnosno muškarci dominiraju u oblasti razvoja softvera, gde ih ima čak 8,5 puta više nego žena, dok žene ostvaruju prednost u oblasti pisanja i prevođenja, a relativno su dobro zastupljene i u oblastima profesionalnih usluga i administrativnih usluga i unosa podataka.

Kao što se vidi iz prikazanih rezultata, muškarcima u Republici Srbiji pripada čak 3/4 ukupno ostvarenih prihoda na Upwork platformi.  Rezultati istraživanja, takođe, pokazuju da muškarci više zarađuju od žena. Jedan od razloga za ovaj nalaz je i što muškarci dominiraju u profesijama koje su prema analizi bolje plaćene.

Na nivou celog uzorka, prosečna cena radnog sata gig radnika u Republici Srbiji je $19.3, dok globalno ona iznosi $21. Međutim, uočava se značajna razlika između polova u zaradi. U Srbiji gig radnice prosečno zarađuju manje od 80% (79.1%) od zarade koju dobijaju muškarci dok na globalnom nivou gig radnice prosečno zarađuju 84 % od zarade gig radnika.

Na prikazanim graficima značajne razlike se mogu uočiti u oblastima marketinga i prodaje i razvoja softvera, gde je ova razlika čak i povećana u posmatranom periodu. Profesionalne usluge su jedina oblast gde žene u oba preseka ostvaruju nešto veću prosečnu cenu radnog sata od muškaraca. Na globalnom nivou trendovi su suprotni, jer žene zarađuju više od muškaraca u marketingu, veb i grafičkom dizajnu i multimediji.

Gigmetar^TM je prvi instrument koji opisuje digitalnu geografiju Srbije i zemalja u regionu u odnosu na rod, zarade i profesije kojima se najčešće bave digitalni radnici. Nastao je kao rezultat napora Centra za istraživanje javnih politika (CENTAR) da osvetli fenomen rada na onlajn platformama.

Centar za istraživanje javnih politika (CENTAR) čini tim inovativnih istraživača i digitalnih entuzijasta koji promišljaju budućnost rada i razvoj digitalne ekonomije u Srbiji i širem regionu jugoistočne Evrope.

Kontakt: gigmetar@publicpolicy.rs